راه کارهای مختلفی برای تست کاربردپذیری وجود دارد که در ابتدا به مفهوم کاربردپذیری می پردازیم. کاربردپذیری یک مفهوم کیفی است و به این مساله اشاره دارد که کارکرد با یک سیستم یا محصول تا چه میزان برای کاربر ساده است، کاربر در برخورد با سیستم چقدر راحت، سریع و موثر میتواند هدف خود را دنبال کرده و کار خود را با رضایت و به سادگی به پایان برساند، همچنین امکانات سایت تا چه میزان نیازهای کاربر را پوشش داده است. بنابراین این مفهوم، تاثیر مهمی بر کیفیت محصول شما خواهد داشت و در صورتی که مشکلات کاربردپذیری شناسایی و رفع نشوند، منجر به ایجاد تجربه‌ای ناخوشایند برای کاربر حین استفاده از محصول خواهد شد.

روش‌های مختلفی برای تشخیص مشکلات کاربردپذیری و درک بهتر رفتار کاربر هنگام کار با یک محصول وجود دارد. یکی از اولین راه‌ها، استفاده از ابزارهای مانیتورینگ و آنالیتیک است. برای این منظور ابزارهای آنلاین بسیاری از قبیل گوگل آنالیتیکز (که از معروفترین آنهاست) و ابزارهای دیگری همچون  clicky ,kiss metrics ,piwik ,mix panel ,clicktale و… وجود دارد که هرکدام مزیت‌ها و معایب خاص خود را دارند. برای شروع، شاید بتوان از ابزار آنالیتیکز گوگل استفاده کرد که کاملا رایگان است. این ابزار با داشتن راهنماهای کافی و مطالعه، به راحتی قابل استفاده خواهد بود.

اما باید توجه داشت که داده‌های آنالیتیکز معمولا کمّی هستند و باید به مقدار کافی ترافیک روی سایت شما وجود داشته باشد تا بتوانید اطلاعات قابل استنادی از آن استخراج کنید. همچنین باید در نظر داشت که این داده‌ها، تنها نمایانگر فعالیت و رفتار کاربر در سایت شما هستند و تحلیل مفاهیم مربوط به این مساله بر عهده‌ی شماست.

تست کاربردپذیری چیست؟

روش دیگری به نام تست A/B نیز وجود دارد که در بسیاری موارد برای مقایسه دو طرح به صورت همزمان و اندازه‌گیری و مانیتور رفتار کاربر نسبت به هر یک از آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. ابزارهای متفاوت و پلتفرم‌های زیادی برای انجام این تست‌ها وجود دارد که یکی از معروف‌ترین آن‌ها Optimizely است. در بسیاری از موارد وقتی که محصول به میزان کافی بالغ شده و رشد کرده باشد، شرکت‌ها تصمیم می‌گیرند که پلتفرم اختصاصی خود را برای پاسخگویی به این نیاز توسعه دهند. این در حالی است که با وجود پلتفرم‌های آماده‌ای همچون optimizely, vwo,AB Tasty  و Google Analytics Experiments، نیاز چندانی به صرف چنین وقت و انرژی اضافی وجود ندارد.

نتیجه‌ی تست‌های A/B در واقع پاسخی به این مساله است که اگر شما کار متفاوتی را در طراحی خود انجام دهید، چه تفاوتی در رفتار کاربر روی خواهد داد.

تست کاربردپذیری بعنوان روش سوم، راهی برای سنجش سادگی استفاده از محصول (وب‌سایت یا اپلیکیشن شما) برای نمایندگانی از مجموع کاربران است. در یک تست کاربردپذیری از کاربر خواسته می‌شود تا سناریوهایی را تکمیل کند و هنگام استفاده از محصول، موقعیت‌هایی که کاربرگیج می‌شود، به مشکل برمی‌خورد یا نمی‌تواند ادامه دهد مانیتور می‌شود. حال اگر این مشکلات برای دیگر کاربران نیز تکرار شود، این موارد به‌عنوان مشکلات کاربردپذیری گزارش شده و برای رفع آنها اقدام‌های لازم صورت می‌گیرد.

آنچه یک تست کاربردپذیری را نسبت به دو روش قبلی برتری می‌بخشد، آن است که در این روش چرایی‌ها نیز از کاربر پرسیده می‌شود و بر همین اساس، تست کاربردپذیری بینش عمیق‌تری در مورد مشکلات ارائه می‌کند.

اولین سوالی که شاید پیش از انجام تست کاربردپذیری به ذهن‌تان برسد، این است که چه زمان و چه موقع باید برای محصول تست کاربردپذیری انجام دهید. در پاسخ باید گفت که در هر زمان طی چرخه توسعه محصول، تست کاربردپذیری می‌تواند بینش و اطلاعات مفیدی را در دسترس‌تان قرار دهد.

برای نمونه، زمانی که می‌خواهید به بازطراحی (Redesign) بپردازید، می‌توانید روی طرح قدیمی‌تان این تست را انجام دهید تا درک بهتری از بزرگترین مشکلات و نقاط ضعف طرح بدست آورید. همینطور هنگامی که طرح جدید را آماده کرده‌اید و قبل از ارائه آن برای عموم، می‌خواهید مطمئن شوید مشکلات کاربردپذیری گریبان‌گیرتان نباشد، این تست پاسخ بسیار خوبی برای تردیدهای شما خواهد داشت. حتی در زمانی که در مراحل اولیه توسعه محصول هستید و حتی طراحی خاصی برای محصول انجام نداده‌اید، با انجام تست روی وب سایت‌های رقبا یا وب‌سایت‌های مشابه می‌توانید درکی درست از نیازهای کاربر و آنچه باید به آن بپردازید بدست آورید. علاوه بر این، تست کاربردپذی، روی اسکچ یا پروتوتایپ‌های اولیه طراحی محصولتان نیز قابل اجراست؛ چه بسا درک مشکل کاربر در این مراحل و حل آن، بسیار ساده تر و کم هزینه‌تر از تغییر آن پس از توسعه و کد زدن کامل محصول است.

اما این موضوع که چه کسانی باید به عنوان کاربر برای انجام تست کاربردپذیری دعوت شوند سوالی است که در بسیاری مواقع با پاسخ و عملکرد اشتباه از سوی توسعه‌دهندگان محصول همراه می‌شود. هنگامی که صحبت از تست کاربردپذیری در میان باشد، بسیاری مدعی هستند که دیگر افراد تیم از طرح استفاده کرده و موفق بوده‌اند.

آنچه که باید به یاد داشته باشید این است که اغلب، خود شما کاربر نهایی محصولی که ساخته یا طراحی می‌کنید نیستید. علاوه بر این، استفاده از اعضای تیم یا حتی منشی شرکت بعنوان نماینده‌ای از کاربران نیز از آنجا که احساس تعلق و رودربایستی در آن‌ها وجود دارد رویکرد صحیحی نیست. همه شما که در توسعه محصول دخیل هستید به قدری با محصول درگیر خواهید بود که شاید مشهودترین مشکلات کاربردپذیری طراحی محصول‌تان را نیز متوجه نشوید.

بنابراین، تلاش کنید برای انجام تست کاربردپذیری به صورت رسمی، نمایندگانی از طیف‌های مختلف کاربران فعلی یا حتی کاربران بالقوه که کاملا با شما و تیم‌تان ناآشنا هستند را دعوت کرده و مورد پرسش قرار دهید. از کاربران حرفه‌ای گرفته تا کاربران غیرحرفه‌ای، هرکدام می‌توانند بینش متفاوتی به شما ارائه دهند. خود شما نیز در صورت علاقه به شرکت در تست‌های کاربردپذیری به عنوان کاربر می‌توانید با پر کردن این فرم، نام خود را در لیست داوطلبان قرار دهید. تیم دیزاین سرآوا برای انجام تست‎های کاربردپذیری که در آزمایشگاه خود انجام می‌دهد از شما دعوت خواهد کرد.

نکته‌ی دیگری که باید در مورد افرادی که برای انجام تست کاربردپذیری دعوت می‌شوند در نظر داشت، تعداد آنهاست. طبق تحقیقی که جیکوب نیلسن، پایه‌گذار تست کاربردپذیری انجام داده است، روی فراوانی تعداد کاربران حاضر در یک تست کاربردپذیری و میزان مشکلات کاربردپذیری استخراج شده رابطه مستقیم وجود دارد. طبق نمودار زیر، انجام تست با  ۵ کاربر می‌تواند نزدیک به ۸۵% از مشکلات کاربردپذیری را استخراج کند؛ در حالی که حضور ۱۰ کاربر می‌تواند تا ۹۳% مشکلات را استخراج کند. به همین دلیل، حضور ۵ تا ۷ کاربر در تست کاربردپذیری، بینش بسیار خوبی فراهم کرده و مقادیر زیادی از مشکلات را نمایان می‌کند.

شرح نمودار: نمودار فراوانی تعداد کاربران و میزان مشکلات کاربردپذیری که در یک تست کاربردپذیری مشخص می‌شود.

مورد دیگری که قبل از تست باید در مورد آن تصمیم‌گیری کرد، محل انجام تست است. معمولا تست‌های کاربردپذیری یا در آزمایشگاه (Lab) انجام می‌شوند یا از راه دور و در محیط کار خود کاربر انجام می‌گیرند. هر دو روش نیز مزایا و معایب خاص خود را به همراه دارند. اگرچه انجام تست در آزمایشگاه ممکن است بخاطر وجود تجهیزات ساده‌تر باشد، اما خارج کردن کاربر از محیط خود و آوردن او به محیط آزمایشگاه نیز ممکن است تا حدی روی نتایج تست تاثیر بگذارد که این موضوع هنگام بررسی نتایج باید مد نظر قرار گیرد. از سوی دیگر، انجام تست از راه دور نیز مستلزم فراهم کردن تجهیزات لازم یا بردن تجهیزات به محل کار خود کاربر خواهد بود که باید برای این موضوع، تدابیر لازم اندیشیده شود.

پس از فراهم آوردن تجهیزات لازم برای تست و دعوت از کاربران برای انجام آن، نوبت به خود تست و روز تست می‌رسد. حتما رعایت این موضوع را مد نظر داشته باشید که به هیچ عنوان هنگامی که شخص در حال کار با محصول است در کار او مداخله نکنید و کاربر را با سوالاتی که می‌پرسید، خواسته یا ناخواسته راهنمایی نکنید. این موضوع ممکن است در تئوری ساده به نظر برسد اما در عمل برای کسی که محصول را طراحی کرده یا توسعه داده، خونسرد ماندن و مشاهده مشکلات محصول و عدم راهنمایی کاربر چندان ساده نیست.

بسیار پیش می‌آید که طراحان پس از آماده کردن محصول و هنگام نشان دادن آن به دیگران، به هدایت کاربر می‌پردازند. در این حالت شاید طراحی‌تان ساده و کاربردپذیر به نظر برسد، اما شما در دنیای واقعی همیشه کنار کاربر نیستید و امکان هدایت وی را نخواهید داشت. بنابراین در هنگام انجام تست آرام به مشاهده بپردازید و بگذارید کاربر خودش کارش را انجام دهد.

معمولا برای انجام تست، یک راهنما کنار دست کاربر می‌نشیند و سناریوها را به کاربر توضیح می‌دهد. همچنین ضبط این جلسه و مرور آن می‌تواند کمک بسیاری به تیم طراحی و تیم محصول برای رفع نواقص کاربردپذیری به همراه داشته باشد.

پس از انجام تست، کلیه مشاهدات و مشکلاتی که کاربران با آن برخورد کرده‌اند جمع‌آوری شده و سپس دسته بندی و اولویت بندی می‌شوند. در نهایت، این موارد در زمان مناسب و به شکل صحیح برطرف می‌شوند تا استفاده از محصول، تجربه مطلوب‌تری را برای کاربران به همراه داشته باشد.

معمولا در هنگام انجام تست کاربردپذیری، تیم محصول یا تیم طراحی کلیه رفتارهای کاربر را هنگام انجام تست مشاهده می‌کنند. به همین جهت تست کاربردپذیری به عنوان یکی از ابزارهای موثر برای بالا بردن پذیرش این افراد نسبت به مشکلات کاربردی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تیم دیزاین و محصول سراوا در آزمایشگاه کاربردپذیری خود و با اجرای تست‌های کاربردپذیری بر روی وبسایت‌های تجارت الکترونیک فعال در ایران، تحقیقی را انجام داده که باعث به‌وجود آمدن ۱۰۸ توصیه در زمینه کاربردپذیری در بخش‌های مختلف تعامل کاربر با وب سایت‌ها شده است. این توصیه‌ها قسمت‌های مختلفی از جمله صفحه اصلی یا خانه، صفحه محصول، فرم‌ها، فرآیندهای ثبت‌نام، فرآیند اضافه کردن محصول به سبد، سبد خرید و ارسال را پوشش می‌دهد. می‌توانید برای دریافت گزارش اصلی به لینک مراجعه کنید.